श्री हेग्रस

सद्गुरुंच्या दर्शनाचा ध्यास मनातूनच लागल्यामुळे भ्रमण करता करता बाळ हेग्रस पुढे कांही काळाने माहूर गडावर असलेल्या जगन्माता रेणुका देवीसमोर येऊन उभे राहिले.तिच्या दर्शनाने त्यांचे अंतर्मन आनंदीत तर झालेच व येथेच आपली मनोकामना पूर्ण होईल अशी भावना सुद्धा त्यांची तयार झाली.येथे माहूरला राहून हेग्रसाने गोसेवेप्रमाणेच शक्तीची देवता असलेल्या रेणुका देवीची मोठया प्रमाणात उपासना केली. ह्या सेवेने जरी शरीराला कृशता आली असली तरी आपली मनोकामना ह्या शक्ती देवीच्या उपासनेने पूर्ण होईल असे त्यांना वाटले व आश्चर्याची गोष्ट अशी की 12 वर्षाच्या तपश्चर्येने सुद्धा जगन्माता रेणुका देवी हेग्रसावर खज्या अर्थाने प्रसन्न झाली नाही. देवीची उग्र उपासना (तंत्र शास्त्राला मान्य असलेली ही महाविद्या उपासना होय.) करून सुद्धा जेव्हा इष्ट फलप्राप्ती झाली नाही तेव्हा हेग्रसांनी सद्गुरू प्राप्तीशिवाय तरणोपाय नाही हे मनावर ठसवून अशा प्राप्तीशिवाय आपल्या मातेचे पुन:दर्शन घ्यावयाचे नाही असा मनोनिग्रह केला व आत्मबलिदान करण्याचे त्यांनी ठरविले. मनोभावे पूजा करून यज्ञकुंड पेटविले व देवीची पुन: प्रार्थना करून तिची अप्रसन्नता लक्षात घेऊन, आपल्या शरीराचा एकेक अवयव तोडून त्याची यज्ञात आहुती देण्यास सुरूवात केली. त्यांच्या ह्या आत्मबलिदानाच्या प्रकाराने आता मात्र रेणुका देवी प्रसन्न झालीव रेणुका देवीने ‘ बाळाने योग्य तो वर मागावा ‘असे जेव्हा म्हटले तेव्हां हेग्रसांनी सद्गुरूंच्या प्राप्तीचा वर तिच्यापाशी मागितला तेंव्हा-

               तिने दाविले परब्रह्म परिपूर्ण। तो देव नागनाथ ॥

अशा सद्गुरुंच्या प्राप्तीसाठी हेग्रसाने हस्तिनापुरापलीकडे जावे व माध्यान्हाच्या वेळी मानससरोवरावर लाकडी घोड्यावर स्वार होऊन तुझे सद्गुरु जेव्हा खाली उतरतील व घोड्याला पाणी पाजतींल त्यावेळी तू त्यांचे चरण धर. ते तुझ्यावर कृपा करतील व तुझे काम होईल असे सांगितले.

श्रीनागनाथ व भक्त हेग्रस यांची चंद्रमौळी येथे भेट

नागनाथ संतोषिले मानसी ।आलिंगले हेगरस शिष्यासी।
गुरू शिष्य पातले सुखरासी । धन्य तो हगरस ॥
हृदया हृदय एक जहाले । तेणे द्वैत भान उडाले ।
सकळ एकत्व पाहिले । भक्तराजे ते समयी ॥

               दोघांनी अत्यानंदाने त्या जवळ असलेल्या कटोज्यातील अन्न भक्षण करण्यास सुरूवात केली.हे दोघेजण मिळून अन्न भक्षण करीत आहेत हे पाहून आपल्या गावातील हा ब्राम्हण भ्रष्ट झाला आहे अशी लोकांनी चर्चा करण्यास सुरूवात केली.लोकांची यत्किंचितही पर्वा न करत श्री गुरू दर्शनाचा अलौकिक अत्यानंदाचा क्षण ते चाखीत होते. नंतर श्री नागनाथ (ते फकीर) व भक्त हेग्रस हे दोघेजण श्रीहेग्रसांच्या घरी जाण्यासाठी निघाले.घरी गेल्यावर श्रीनागनाथांची त्यांनी षोडशोपचारे पूजा केली.तेथे ते अत्यानंदाने राहू लागले.श्री भक्त हेग्रसांना व त्यांच्या घरातील कुटुंबीयांना स्वर्गसुखसुद्धा फिके वाटू लागले.कैलासाचा राणा प्रत्यक्षात त्यांच्या घरी त्यांच्या बरोबर राहू लागला होता.

               इकडे आपल्या गावातील वेद-शास्त्रसंपन्न अशा हेग्रस ब्राह्मणाने फकीरासमवेत भोजन केल्याने गावातील ब्राह्मणांनी व इतर लोकांनी त्यांना वाळीत टाकलेव त्याची खूण म्हणून त्यांच्या घरावर हाड रोवले.त्यानंतर असा कांही काळ गेला.

अक्षय्य तृतीयेचा चमत्कार 

पुढे कांही दिवसांनी अक्षय्य तृतीयेचा दिवस जवळ आला.त्या दिवशी पूर्वी मृत झालेल्या घरातील लोकांना (पितरांना) जेवण दिले जाते.थोडक्यात श्राद्ध कर्म केले जाते.हे कर्म चालविण्यासाठी ब्राह्मणांना बोलविण्याची पद्धत आहेव वेदमंत्राद्वारे हा विधी केला जातो.ह्या कार्यासाठी ब्राह्मण लोकांना बोलविण्यासाठी हेग्रस गावातील ब्राह्मणांकडे आमंत्रण देण्यासाठी गेले.सर्व ब्राह्मणांनी आमंत्रण नाकारले व तुमच्या घरी कार्य करणे हे धर्मास सोडून आहे असे उद्गार काढले. हे सर्व ऐकून उद्विग्न मनानेहेग्रसघरी परतले व दु:खित होऊन बसले. त्यांना त्या अवस्थेत बसलेले पाहून श्रीनागनाथांनी विचारले त्यावेळी श्रीहेग्रसांनी झालेला वृतांत सांगितला.

द्विज न येती पितृकार्यास । म्हणवुनी व्यथा ही मनास ।
द्विजे बहिष्कृतिले आम्हास । पितृकार्य कैसे करावे ॥
त्यावेळी श्री नागनाथांनी उत्तर दिले.

दयाघने आज्ञा शिष्यास । चिंता केवि करितोस ।
पितरच येतील कार्यास । नाभिकास लडिकाळा ॥
               तुम्ही श्राद्धकर्माची तयारी करा.अन्न शिजवून जेवण तयार करा.सर्व तयारी झाल्यावर मला सांगा अशी आज्ञा हेग्रस पुत्रास श्रीनागनाथांनी केली.

हेचि आज्ञा पितापुत्रास । पाकसिद्धी करिता सुरस ।
आज्ञा करिती पुरंदरास । श्री दयाघन नागनाथ ॥
अन्न तयार झाल्यावर श्रीनागनाथांना सांगितले व नंतर त्यांनी इंद्र देवास आज्ञा केली की ‘ ह्या गावातील जे पितर असतील त्या सर्वांना खाली पाठवावे.’ घराची सगळी दारे बंद करावयास सांगितले व स्वत:ची दृष्टी आकाशाकडे लावली. तोच आपापल्या विमानात बसून (वरून खाली येण्यासाठी असलेले साधन) पितरलोक त्या वाड्यात उतरले.त्यांना श्रीनागनाथांनी श्राद्ध कर्म सुरु करण्यास सांगितले. श्राद्धकर्मासाठी वेद पठणांचा आवाज सर्वत्र घुमू लागला.तो आवाज ऐकूनगावांतील ब्राह्मण वर्ग व इतर ग्रामस्थ आश्चर्य करू लागले की ह्यांचे घरी आपण तर कोणी गेलो नाही तर घरांत वेदमंत्राचा आवाज कसा?हेग्रसांनी फसवून बाहेर गांवातील ब्राह्मण नक्कीच आणले असणार. पाहू या तर, म्हणून दार उघडण्यासाठी आवाज केला.तरी दार उघडले गेले नाही.त्या घराच्या खिडक्या उंच होत्या.त्यातून डोकावून पाहण्यासाठी शिडया आणून त्यावर चढून आत डोकावून पाहू लागले तर त्यांना वेगळाच अनुभव आला.पाहणाज्याचे पूर्वी मेलेले लोक म्हणजे पितर हे आत आहेत आणि ते सर्वजण जोराने मंत्रोच्चार करतात हे पाहून त्यांना आश्चर्य वाटले.हे कसे काय?तेथे जमणाज्या सर्वांची हीच खात्रीझाली.खात्री पटल्यावर त्यांना खरा प्रकार कळला, तेंव्हा त्यांना हेग्रसांची थोरवी कळाली.’आम्ही पश्चातापले आहोत तर कृपा करून आम्हाला आत घ्या.त्यासाठी दार उघडा ‘ म्हणून ग्रामस्थ विनवू लागले.श्रीनागनाथांनी दार उघडण्यास नकार दिला.आतील पितर लोकांची जेवणे झाली.त्यांचे उच्छिष्ट बाहेर फेकल.हा आपल्या पितरांचा प्रसाद म्हणून बाहेरील लोकांनी ते उच्छिष्ट खाल्ले व चाटले.शेवटी बाहेरील लोकांच्या विनंतीनुसार दार उघडले तेव्हा ते लोक आत आले. त्यांनी

निंदक बमन देखन आये । देखत बडोंका दर्शन हुए ।
शर्माके हात जुडाये । स्वामी हेगरस को नमन किये ।
बोलत बात बोलत रहे । पाप अभिमानसे हमे डुबाये ।
               अशी कबूली दिली.नंतर हे पितर प्रत्येकाच्या घरी नेण्याची परवानगी मागितली.श्रीनागनाथांनी परवानगी दिली.फक्त एक रात्र घरी राहतील व दुसज्या दिवशी आपापलया ठिकाणी जातील असे सांगितले.त्याप्रमाणे घड

दिन एक मिल रहे । दिन दुसरे गैब भये।

ह्या प्रकारानंतर गावातील व गावाबाहेरील बरेच लोक श्रीनागनाथांचे शिष्य बनले.नित्य नेमाने त्यांची सेवा करू लागले.ह्या घटने नंतरही गावातील काही लोक निंदास्तुती करू लागले.याचे प्रमाण वाढले शेवटी ह्या निंदेस कंटाळून ह्या गावास शापवाणी उच्चारून श्रीनागनाथ गाव सोडते झाले.

हे जन नसे विश्वासी । स्थलांतर असे हे मानसी ।
म्हणुवुनी निघे निकुंजेसी । चंद्रमौळी त्यजुनिया ।

श्रीनागनाथांचा मोहोळ गांवास शापवाणी देऊन मोहोळ गावाचा त्याग

श्रीनागनाथ चैत्र महिन्यातल्या कृष्ण पक्षातल्या चतुर्थीच्या रात्री मोहोळ (चंद्रमौळी) सोडून गावाबाहेर आले.तेथून ते ‘ हे निंदक गांव आहे येथे राहणे नको म्हणून व दुसरीकडे राहू ‘ यासाठी रात्रीच पळत निघाले त्यांच्या बरोबर बराचसा शिष्यपरिवार व हेग्रस हेही निघाले. हे सर्व जण पळत आडरानातून निघाले.वाटेत एक चिंचेचे झाड होते त्या खाली थोडसे थांबून मागे वळून पाहिले तर चंद्रमौळी गांव दिसत होते.गांव दिसते आहे तर अजून पुढे चला म्हणून पुढे पळत निघाले.रानात गेल्यावर मागे वळून पाहिले आता येथून गाव दिसत नाही तर येथे थांबू असे म्हणूनतेथे विसावले.
               श्रीनागनाथ ज्या ठिकाणी विसावले तिथे एक वाळलेल्या वडाच्या झाडाची फांदी पडलेली होती.श्रीनागनाथांनी त्या झाडाच्या फांदीला उभा करुन शिष्यवर्गाला पाणी घालण्यास सांगितले.शिष्यांनी त्या फांदीला पाणी घालताच तीला पालवी फुटली.

श्री गुरु शिष्य वटतली बैसला | पालवी अंकुर फुटली तयाला |
तोचि विशाल वटवृक्ष बनला | अद्यापि साक्ष देतसे ||

ह्या झाडाखाली राहू लागले.त्यांच्या बरोबर बराचसा शिष्य परिवार रहात होता.वाळलेल्या वडाच्याझाडाखाली रहात होते.म्हणून वडवाळ हे नामाभिमान पडले.